De HDP, de Democratische Partij van de Volkeren, heeft afgelopen zondag bewezen dat er in Turkije een draagvlak is voor een open, democratische en inclusieve samenleving. Ze behaalde met zes miljoen stemmen 13% in de parlementsverkiezingen, goed voor tachtig zetels.
Selahattin Demirtaș: “We hebben geen gloeilamp* meer nodig, de zon van de HDP straalt sterk genoeg voor 81 steden over heel Turkije!”
*De gloeilamp is het partijsymbool van de AKP, nvdr.
Voor het eerst slaagt een partij uit de Koerdische beweging erin de ondemocratische kiesdrempel van tien procent te overstijgen, dit 21 jaar nadat Leyla Zana, als eerste verkozen Koerdisch parlementslid, vijftien jaar gevangenisstraf kreeg wegens het spreken in het Koerdisch tijdens haar eedaflegging. Onder de Belgisch stemgerechtigden is de HDP de tweede grootste partij, na de AKP, ook met zo’n 13%.
De HPD doet met haar links, pluralistisch , ecologisch, feministisch en inclusief programma een nieuwe frisse wind waaien in het Turkse politieke landschap. Hoewel de partij haar wortels duidelijk heeft in de Koerdische beweging, komt de HDP op voor alle Turkse burgers die hun land een nieuwe, democratische weg willen zien inslaan. De HDP zal de eerste twee Yezidi parlmeentsleden in de geschiedenis van de Turkse republiek leveren en had daarnaast ook Roma, Armeniërs, Christenen en holebi op haar lijst staan. Bovendien zijn 31 van de 80 verkozenen vrouwen.
De overwinning van de HDP betekent dat de race van president Erdoğan naar alleenheerschappij gebroken is. Erdoğan hoopte op een tweederde meerderheid van zijn AKP om zo een presidentieel systeem in te voeren dat hem ongeziene macht zou geven.
De HDP heeft zowel Koerdische AKP-kiezers als linkse en democratische Turken achter haar project voor een nieuw Turkije kunnen scharen. De meer conservatieve Koerden hadden hoop in Erdoğan, die in 2002 economische welvaart beloofde en zou werken aan een oplossing voor de Koerdische kwestie. Onder het premierschap van Erdoğan zijn er echter nooit concrete stappen gezet richting een ‘Koerdische opening’.
Integendeel, in december 2011 brachten Turkse gevechtsvliegtuigen 34 Koerdische grenshandelaars om het leven. De meesten waren minderjarig. Een jaar later, in januari 2013, werden drie Koerdische activistes vermoord in Parijs. Daarbij zijn er sterke vermoedens van betrokkenheid van de Turkse inlichtingendienst. Daarenboven duiken steeds meer en steeds hardere bewijzen op van directe steun van de Turkse staat aan jihdistische milities in het noorden van Syrië, die er in een strijd met de Koerdidsche guerilla verwikkeld zijn.
In de aanloop naar de verkiezingen werd de taal van, ondertussen president, Erdoğan enkel maar meer polariserend. In oktober al, gedurende de slag om Kobanê, weigerde hij een helpende hand uit te reiken naar de massaal gevuchte Koerden, noch naar de Koerdische strijders van de YPG die de stad tegen een offensief van de Islamitische Staat verdedigden. Het Turkse leger keek toe hoe de Koerden in Syrië afgeslacht dreigden te worden en deed niets, wat veel kwaad bloed zette bij de Koerden in Turkije.
De afgelopen maanden liet de president, een persoon die normaal boven de partijen en breuklijnen in de samenleving staat, geen kans onbenut om uit te halen naar Demirtaș of de HDP. Zo noemde hij de partij een bende “atheisten en zoroastriërs”. Ook weigerde hij zich sterk uit te spreken tegen bomaanlsagen op HDP-kantoren in Adana en Mersin, de dood van een chaufeur van een HDP-campagnebus en de aanslag op een verkeizingsmeeting van de HDP in Diyarbakir, waarbij 3 doden en enkele honderden gewonden vielen.
De grote vraag voor de HDP en de Koerden is nu of er nog toekomst is voor het vredesproces. De HDP zal moeten samenwerken met de komende Turkse regering om dit vredesproces, dat nu al aan een zijden draadje hangt, nog te redden. Demirtaṣ liet weten niet in een coalitie met de AKP te willen stappen. Begrijpelijk want het water tussen de AKP en de Koerden is nog nooit zo diep geweest. De AKP zal serieuze toegevingen moeten doen om dit vertrouwen te herstellen.
Nu de AKP geen meerderheid meer heeft, wordt de regeringsvorming allerminst eenvoudig, de lira zakte meteen toen het nieuws bekend raakte. De meest voor de hand liggende coalitie lijkt er één tussen de AKP en de extreemrechtse MHP, hoewel de leider van de Grijze Wolvenpartij Devlet Bahçeli dit uitsluit. De AKP en de MHP liggen ideologisch echter het dichtst bijeen. Mocht deze coalitie er komen dan zal het huidige vredesproces voor goed opgeborgen worden, want de MHP is gekant tegen elke vorm van gesprek met de Koerdische beweging.
Geen van de drie oppositiepartijen — HDP, CHP (Kemalistische Republikeinse Volkspartij) en MHP – wil dus met de AKP van Erdoğan in zee, of wordt er tenminste hard to get gespeeld … Een anti-AKP coalitie tussen deze drie lijkt uitgesloten, gezien de diametraal tegenover elkaar staande visies op de toekomst van Turkije van de linkse HDP en de extreemrechtse MHP. Een alternatief is dat de AKP een minderheidsregering vormt, maar dan moet ze wel een vertrouwensstemming winnen in het parlement.
Er is nog een derde optie. Als de partijen er binnen de 45 dagen niet uitgeraken, volgen er nieuwe verkiezingen. Als het zover komt, zal de AKP alles op alles zetten om haar meerderheid terug te winnen. Erdoğan’s parcours van de afgelopen jaren – corruptie, intimidatie, aan banden leggen van sociale media, willekeurige moorden … – maken duidelijk dat hij bereid is zeer ver te gaan om zijn macht te behouden.
De toekomst van het vredespoces zal dus sterk afhangen van de uitkomst van de coalitiegesprekken. Wat die uitkomst ook zal zijn, de HDP heeft zich opgeworpen als alternatieve stem in het Turks parlement. De opmars van de HDP kan de voorbode zijn van een nieuw politiek tijdperk in een open en democratisch Turkije. De Koerdische beweging heeft zich verankerd in het parlement als een democratische kracht die werk zal maken van een vredespoces voor de gehele Turkse bevolking. Enkel ondemocratische maatregelen zullen haar er nu nog weg krijgen.
Koerdisch Instituut Brussel
