Gepubliceerd door Turks Nieuws op 18 januari 2017
Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Nog twee dagen en Donald Trump kan het Witte Huis betreden. In Turkije zijn de verwachtingen hoogespannen regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) en president Erdogan.
Erdogan richt twee eisen aan zijn nieuwe Amerikaanse collega. Dat laatste klinkt al wat merkwaardig, want Trump komt niet echt over als een man die zich eisen op laat leggen. Toch lijkt Erdogan te menen dat die ingewilligd zullen worden.
SDF
Een van Erdogans eisen betreft de huidige Amerikaanse steun voor de tegen de Islamitische Staat (IS) strijdende Syrian Democratic Forces (SDF). Binnen de SDF wordt de toon aangegeven door Koerdische milities. Dat steekt in Ankara, want daar worden deze milities als de lokale vertakking van de PKK beschouwd. Erdogan rekent er daarom op dat de Amerikaanse steun voor de SDF beëindigd zal worden onder Trump.
Trump gaf aan dat hij in Syrië af willen rekenen met IS, maar erg scheutig met de details over de wijze waarop is hij niet. Zijn buitenlandminister, Rex Tillerson, sprak zich er echter wel over uit.
Bondgenoot
Tillerson betreurt het dat Turkije door onenigheid met de VS richting Rusland is gaan kijken. Wat hij echter niet zegt is dat Washington voornemens is de steun voor de SDF stop te zetten. Dat hij de Syrische Koerden een belangrijke bondgenoot van de VS noemt wijst daar ook niet op. In plaats daarvan geeft Tillerson aan een initiatief te willen ontplooien om Turkije met de SDF te verzoenen.
Het is uiteraard zeer de vraag hoe Ankara reageert wanneer de Amerikanen het over die boeg gooien. Dat er onder Trump een einde zal komen aan de samenwerking tussen de SDF en Washington staat in ieder geval verre van vast.
Gülen
Verder eist Erdogan de uitlevering van Fethullah Gülen, de controversiële imam die hij verantwoordelijk houdt voor de mislukte staatsgreep van juli 2016. Ook op dit punt is het de vraag of Erdogan zijn zin zal krijgen. Om te beginnen lijkt hij zijn positie in Turkije met die van Trump in de VS te verwarren.
Hoewel Erdogan zijn presidentieel systeem nog niet binnen heeft, kent hij in veel opzichten wel al een vorm van alleenheerschappij in Turkije. Bijvoorbeeld omdat hij in verregaande mate de rechtelijke macht controleert. Rechters weten immers dat hun toekomst onzeker wordt wanneer ze niet naar Erdogans pijpen dansen.
In tegenstelling tot Turkije kennen de VS echter een gedegen rechtsstaat, met een grondige scheiding der machten. Met andere woorden, als Trump de uitlevering van Gülen wenst kan hij daar niet, of in ieder geval niet alleen over beslissen.
In ieder geval zullen de Amerikaanse rechters graag overtuigende bewijzen willen zien voor de directe betrokkenheid van Gülen bij de couppoging. De AKP zei eerder al over die bewijzen te beschikken en ook dat ze aan de VS overhandigd zijn. Om wat voor bewijzen het gaat blijft echter nog altijd erg vaag en dat overtuigt niet. Wat evenmin overtuigt zijn de aanwijzingen dat bekentenissen van coupplegers onder druk (lees: marteling) zijn afgelegd.
Intcen
Tegenover wat volgens Turkije voor bewijs doorgaat over Gülens persoonlijk rol bij de couppoging staat een uitgelekt rapport van Intcen, de inlichtingendienst van de EU.
Intcen is weinig lovend over Gülen. Het rapport beschrijft hem als de ‘meester’ van een ‘antisemitische en antichristelijke beweging.’ Gülens bekende pleidooi voor tolerantie verandert daar volgens Intcen niets aan.
Intcen acht het – terecht – waarschijnlijk dat de couppoging uitging van een groep militairen waar naast seculiere nationalisten en andere tegenstanders van het AKP-islamisme ook volgelingen van Gülen betrokken waren. Het zou daarbij gaan om militairen met lagere rangen, zoals luitenants en kapiteins.
Volgens het rapport werden zij gedreven door indicaties dat Erdogan bij de generale staf aandrong op een zuivering binnen de strijdkrachten waardoor hij ‘zijn machtspositie zou versterken.’ Bij deze zuivering, die voor augustus op het programma stond, zou de oppositie binnen de strijdkrachten op beschuldiging van ‘terrorisme’ vervolgd worden, stelt Intcen.
Enige hindernis
Het rapport stelt verder dat Erdogan zich van de betreffende militairen wilde ontdoen, omdat hij hen als ‘de enige hindernis’ beschouwde ten aanzien van een presidentieel systeem.
Intcen noemt het echter onwaarschijnlijk dat Gülen persoonlijk opdracht gaf tot de couppoging. Het is volgens de Europese inlichtingendienst even onwaarschijnlijk dat de imam over de ‘mogelijkheden en capaciteiten’ beschikt om een staatsgreep in Turkije te initiëren.
Daarnaast schrijft Intcen dat Erdogan de couppoging ‘gebruikte’ om een ‘repressieve campagne op gang te brengen, gericht op tegenstanders van de AKP, in het kader van persoonlijke ambities’.
Katalysator
Veelzeggend is het volgende citaat:
‘De enorme arrestatiegolf in de dagen na de couppoging werd voordien al voorbereid. De coup was simpelweg een katalysator voor eerder voorbereidde onderdrukking.’
Ook staat er in het rapport dat MIT, de nationale inlichtingendienst van Turkije, ‘jaren geleden’ begon met het opstellen van een lijst ‘lastige individuen’. Op die lijst zouden ook activisten staan die bij het protest in 2013 tegen de afbraak van Istanbuls Gezipark betrokken waren.
Lek
Het was de bedoeling dat het Intcen-rapport vertrouwelijk zou blijven, omdat het openbaar worden ervan kon leiden tot ‘formele protesten en sancties’ door niet bij de EU aangesloten landen, waarmee schade zou worden toegebracht aan ‘veiligheids- en inlichtingenoperaties’ binnen een Europese context.
Het rapport ligt nu echter op straat. Uiteraard blijft er de vraag hoe Intcen aan al deze wijsheid kwam, maar in de praktijk is het belangrijker zijn of de rechters in de VS het rapport in overweging zullen nemen ten aanzien van het Turkse verzoek omtrent uitlevering van Gülen. De kans dat ze een analyse van de bondgenoten in de EU wegschuiven in het voordeel van de door Turkije geleverde informatie lijkt niet erg groot gezien het alom levende wantrouwen jegens Erdogan.
Dit zou de uitlevering van de imam aan Turkije niet dichterbij brengen. Mocht het tot de beslissing leiden om Gülen in Penssylvania te laten blijven dan zal dat ongetwijfeld slecht vallen in Ankara. Het wordt dan aannemelijk dat Erdogan een verwijt aan het Witte Huis richt. In combinatie met de reële kans op aanhoudende steun van de VS voor Koerdische milities in Syrië zou Erdogans liefde voor de nieuwe Amerikaanse president daardoor wel eens van korte duur kunnen zijn. Wie weet korter dan Trumps wittebroodsweken.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
